KLİNİK LABORATUVARLARIN STANDARTLARI; SAĞLIK HİZMETLERİNDEKİ ÖNEMİ

Sağlık sistemi içinde klinik laboratuvarlar merkezi bir rol oynar. Tüm sağlık sistemi için harcanın paranın sadece %3-4’ü laboratuvar harcamalarına giderken, tıbbi kararların % 70-80’inin laboratuvar sonuçlarına göre verilmektedir. Laboratuvarlar düşük ücretle, yüksek klinik fayda sağlayan organizasyonlardır. Laboratuvarın amacı, klinisyenlere ve diğer sağlık profesyonellerine çok önemli konularda bilgi sağlamaktır:

1. Hastalığı veya hastalığa neden olan faktörleri tespit etmek
2. Klinik tanıyı dışlamak ya da doğrulamak
3. Prognozu (hastalığın gidişatını) belirlemek
4. Hasta tedavisi için rehberlik etmek
5. Tedavinin etkinliğini takip etmek

Laboratuvarlar ayrıca, eğitim, araştırma ve bilgi teknolojilerinin dizaynı, gerçekleştirilmesi ve kalitenin iyileştirilmesinde öncülük eder. Bu amaçlara ulaşabilmesi için;

1. Tıbbi, bilimsel ve teknik tecrübeye,
2. Nitelikli teknikerler, uzmanlar, malzeme ve cihazlara, veri işleme donanımına,
3. Organizasyon, yönetim ve iletişim becerilerine sahip olmalı ve tüm bunları yetkin bir şekilde kullanabilmeli.

Laboratuvar hizmetleri, hasta başında uygulanan ve kısa sürede sonuç alınan testlerden, sonucun çıkması saatler, günler, hatta haftalar alan, ileri teknoloji gerektiren testlere kadar çeşitli şekillerde sunulmaktadır. Sağlık alanında yaşanan değişimler, laboratuvarları ve sundukları hizmetleri de etkilemesiyle, çeşitli laboratuvar hizmet modelleri ve sistemleri ortaya çıkarmıştır. Böylelikle, insan, teknik, cihaz, bilgi-işlem, finans gibi kaynakların daha etkili ve verimli kullanılması hedeflenerek, laboratuvar süreçlerinde yaşanan hataların ve gecikmelerin önüne geçilmeye çalışılır. Öncelikle, her hasta bir hayat olduğundan, hataları en aza, mümkün olduğunca sıfıra indirilmesi gerekir. Hataların ortadan kalkması için nelerden kaynaklanabileceklerinin bilinmesi gerekir. Bu anlamda, testin istendiği andan sonucun çıktığı ana kadar geçen süre boyunca yapılan her şey, preanalitik, analitik ve postanalitik olmak üzere üç farklı aşamada değerlendirilir. Analitik aşama, laboratuvar yaptığımız test ölçüm aşamasını ifade eder. Fakat bir testin sonucunun doğruluğunu, sadece bu ölçüm aşaması etkilemez. Testi ölçüme hazırlanmadan önceki (preanalitik) ve sonraki (postanalitik) işlemler de etkiler. Preanalitik

• Test seçimi
• Numunenin alınması
• Numunenin laboratuvara ulaştırılması
• Numunenin analize(ölçüme) hazırlanması

Analitik

• Temizlik
• Genel ölçüm ilkeleri, standartlarının uygulanması

Postanalitik

• Test sonuçlarının değerlendirilmesi, onaylanması
• Sonuçların ilgili birimlere ulaştırılması, rapor edilmesi
• Test sonuç kayıtlarının saklanması, arşivlenmesi

 Hekimlerin laboratuvar test istemleriyle ilgili:

1. Hastane bilgi sisteminden testlere ulaşımı kolay, pratik ve ergonomik mi?
2. Hastane bilgi sistemi yazılımı, hekimin laboratuvar testleri için sunumu yeterli mi?
3. Test hastalıklara veya laboratuvar bölümlerine göre uygun gruplandırılmış mı?
4. Test isimleri standart olup, hekim düşündüğü testi seçebiliyor mu?
5. Testin hangi numunelerde ölçülebileceğini biliyorlar mı?
6. Test numunesinin ne zaman alınması gerektiğini
7. Test sonuçlanma sürelerini görebiliyorlar mı?
8. Test süreleri uygun mu?
9. Hangi testlerin dış laboratuvarda çalışıldığını görebiliyorlar mı?
10. Laboratuvar test rehberini kullanabiliyor mu?
11. Hastasını test istemlerini yaptıktan sonra, direkt kan alma ünitesi yerine, hasta hizmetleri bankosunda işlem yapılmak üzere yönlendiriyorlar mı?

Numune alımı ile ilgili;

1. Numune alma ünitesi fizik olarak yeterli, gerekli malzeme donanımına sahip mi?
2. Numune alma ünitesinde yeterli sayıda numune alma görevlisi(tekniker) var mı?
3. Numune alma ünitesi yoğunluğunda ya da çalışan eksik olduğunda, destek, yedek tekniker bulunuyor mu?
4. Numune alma işleminde görevli teknikerler, standart eğitimleri alıyor mu?
5. Teknikerler gerek kıyafet ve hijyen şartlarına, gerekse davranışlarına yeterli özeni gösteriyorlar mı?
6. Numune alımı ile ilgili memnuniyet ve şikayetler değerlendiriliyor mu?
7. Numune vermeye gelen hastamız karşılanıp, bilgilendiriliyor mu? Nasıl daha iyi bir sunum olabilir?
8. Numune verilmeden önce, hasta hizmetleri test kabul ve onay işlemleri yapılıyor mu?
9. Numune verme için bekleme olmaması için düzenleme var mı?
10. Kimlik doğrulama yapılması yeterli mi?
11. Numunenin alınmadan önce, tarih ve saat doğru şekilde, HBYS üzerinde ayrı birer aşama olarak kayıt altına alınıyor mu?
12. Numune tüpleri barkodlama hatalarına karşı yeterli önlem alınıyor mu?
13. Hasta güvenliği için alma işlemlerinde, yeterli önlemler ve hijyen şartları sağlanıyor mu?
14. Kan dışında, idrar ve gaita gibi diğer numuneler, standartlara, prosedürlere uygun olarak veriliyor mu?
15. Hastamız test sonuçlanma süreleri konusunda yeterli olarak bilgilendiriliyor mu?
16. Dış laboratuvardan hizmet alınarak sonuçlanacak testlerle bilgi veriliyor mu?
17. Test sonuçlanma süresi bilgi kartı yeterli mi?
18. Numune transferi, gerekli transfer kabı ve doğru yöntemle(manuel yöntemler, pnömatik sistem gibi) ve belirlenen süre içerisinde gerçekleştiriliyor mu?
19.  

  Numune Kabul ve Analizlere Hazırlık ile ilgili,  

1. Numunelerin kabulüne yönelik birim/alan yeterli mi?
2. Numuneler, belirlenen ölçütlere uygunluk açısından değerlendiriliyor ve bu değerlendirmeye göre kabul veya red ediliyor mu?
3. Numune kabul görevlisine, kabul ve ret işlemlerinin nasıl yapılacağı yönünde eğitimler yeterli mi?
4. Numunelerin kabul veya reddi kayıt altına alınıyor mu? (kayıtlarda; tarih ve saat, numuneleri gönderen bölüm, kim tarafından kabul veya reddedildiği, reddedildi ise ret nedeni bilgileri yer almalı, HBYS üzerinde izlenebilir olmalı)
5. Numuneler, numune alımı ile ilgili kayıt ve laboratuvara kabul kaydı uygun mu, yeterli özen gösteriliyor mu?
6. Numunenin reddedilmesi durumunda en kısa zamanda klinik sorumluya elektronik ya da sözlü olarak ret işlemi hakkında geri bildirim yeterli mi?
7. Numune kabul ile ilgili düzeltici ve önleyici faaliyet yeterli miktarda yapılıyor mu?
8. Numune red nedenleri aylık olarak analiz ediliyor mu?
9. Numunelerin analize hazırlık işlemleri için fizik ve cihaz donanımı yeterli mi?
10. Test bazında numunelerin analiz öncesi hazırlık işlemlerine yönelik kurallara uyum yeterli mi?
11. Numunenin analize hazırlanmasında, ilgili çalışanlara verilen eğitimler yeterli mi?

Test Analizleri (ölçümleri) ile ilgili;  Laboratuvar teknik alanları fizik olarak yeterli, gerekli malzeme donanımına sahip mi?

1. Testlerin çalışılma sürecine yönelik dokümanlar, en az yılda bir defa olmakla birlikte, gerektiğinde revize edilip, gözden geçirilmesi zamanında ve yeterli şekilde yapılıyor mu?
2. Hazırlanan doküman ve revizyonlar hakkında ilgili çalışanlara eğitim sürekliliği sağlanıyor mu?
3. Yeterli sayıda tekniker var mı?
4. Görevli teknikerler, standart eğitimleri alıyor mu?
5. Teknikerler gerek kıyafet ve hijyen şartlarına, gerekse davranışlarına yeterli özeni gösteriyorlar mı?
6. Test sürecinde kullanılacak cihazlara ilişkin temizlik, bakım, onarım ve kalibrasyon süreçleri akışı yeterli mi?
7. Kullanılacak kit ve/veya malzemelerin hazırlığı, kontrolü yeterli şekilde yapılıyor mu?
8. Test kalibrasyonları, iç kalite kontrol çalışmaları standartlara uygun yapılıyor mu?
9. Analizlere hazırlanan numunelerle, ölçümler sistematik bir şekilde başlatılıyor ve takip ediliyor mu?
10. Acil testlere yeterli özen ve dikkat gösteriliyor mu?
11. Panik (kritik) değerli sonuçlarla ilgili, prosedüre uygun işlemler yapılması yeterli düzeyde mi?